Tajemnica lekarska i dokumentacja medyczna po śmierci pacjenta – ważne zmiany w przepisach

Przypominamy, że już za 4 dni (9 lutego 2019 r.) wejdzie w życie ustawa  z dnia 6 grudnia 2018 r. o zmianie ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty oraz niektórych innych ustaw. Omawiana ustawa wprowadza zmiany w dość problematycznej materii jaką jest ujawnienie tajemnicy lekarskiej i udostępnienie dokumentacji medycznej po śmierci pacjenta. Dlaczego uważam, że to zagadnienie było i jest problematyczne?

Co z tajemnicą lekarską po śmierci pacjenta – jak było dotychczas?

Podobnie jak ma to miejsce przy zawodzie adwokata, tak i w przypadku zawodu lekarza i lekarza dentysty – ich fundamentem jest tajemnica zawodowa (tajemnica lekarska). W przypadku tajemnicy adwokackiej, istnieje jeden przypadek, w którym tajemnica adwokacka może (czy wręcz powinna) zostać uchylona. Przypadek ten został przewidziany w ustawie o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu. Inaczej rzecz wygląda w przypadku tajemnicy lekarskiej. Możliwość uchylenia tej tajemnicy przewidziana została w kilku ustawach m.in. kodeksie postępowania karnego, czy omawianej ustawie o zawodzie lekarza i lekarza dentysty oraz ustawie o prawach pacjenta.

Co do zasady, dysponentem informacji o pacjencie jest on sam. Pacjent za życia może wyrazić zgodę na ujawnienie tajemnicy lekarskiej po swojej śmierci dla konkretnej osoby. Jeżeli tego nie dokona, zgodę na ujawnienie tajemnicy lekarskiej po śmierci pacjenta może wyrazić osoba bliska (np. małżonek, osoba pozostająca we wspólnym pożyciu). Innymi słowy, osoba bliska (rozumiana w sposób przewidziany w art. 3 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta) po śmierci pacjenta może wystąpić do lekarza z prośbą o udzielenie informacji dotyczących stanu zdrowia pacjenta, metod leczenia, przyczyny zgonu itd.

Co z dokumentacją medyczną po śmierci pacjenta – jak było dotychczas?

Krąg osób uprawnionych do uzyskania dostępu do dokumentacji medycznej w obowiązujących jeszcze regulacjach został znacznie ograniczony w stosunku do podmiotów uprawnionych do uzyskania informacji objętych tajemnicą lekarską. W aktualnym (jeszcze) stanie prawnym brak jest zapisów dotyczących osób bliskich jako uprawnionych do uzyskania dokumentacji medycznej – jak ma to miejsce w przypadku ujawnienia tajemnicy lekarskiej. Zgodnie z dotychczasowymi przepisami, dokumentację medyczną po śmierci pacjenta udostępnia się wskazanej przez niego osobie, jego przedstawicielowi ustawowemu lub spadkobiercom w zakresie jaki jest to niezbędne dla celów postępowania przed wojewódzką komisją do spraw orzekania o zdarzeniach medycznych. W związku z powyższym, bez wyraźnego upoważnienia ze strony pacjenta, uzyskanie dokumentacji po jego śmierci było niemożliwe bez ingerencji upragnionych organów.

Ujawnienie tajemnicy lekarskiej po zmianach

Omawiana nowelizacja przepisów wprowadza cztery zmiany w zakresie ujawniania tajemnicy lekarskiej po śmierci pacjenta.

1. Przede wszystkim, pacjent za życia może sprzeciwić się ujawnieniu tajemnicy lekarskiej po jego śmierci. Jest to bardzo potrzebne narzędzie służące ochronie wrażliwych danych jakimi są informacje objęte tajemnicą lekarską również po śmierci pacjenta. Nietrudno wyobrazić sobie sytuację, w której pacjent przed śmiercią nie utrzymywał kontaktu z osobami bliskimi (ewentualnie którąś z osób bliskich) lub był z nimi skonfliktowany. Wówczas może sobie nie życzyć, aby te osoby po jego śmierci poznały szczegóły dotyczące jego zdrowia i chorób, z którymi borykał się za życia.
2. Dodatkowo prawo sprzeciwu ujawnienia tajemnicy lekarskiej przysługiwać będzie również innym osobom bliskim. Posługując się przykładem, możemy wyobrazić sobie sytuację, w której pacjent nie utrzymywał kontaktów z członkami swojej rodziny. Po jego śmierci, członkowie rodziny wystąpili o ujawnienie informacji objętych tajemnicą lekarską, na co nie zgadza się małżonek pacjenta (również osoba bliska w myśl ustawy). Wówczas małżonek zaliczany do osób bliskich, może zgłosić sprzeciw na ujawnienie tajemnicy lekarskiej – podobnie jak może to mieć miejsce za życia pacjenta.
3. Ponadto od 9 lutego 2019 r. wprowadzona zostanie możliwość ujawnienia tajemnicy lekarskiej także pomimo sprzeciwu pacjenta lub osoby bliskiej. Dojść do tego będzie mogło wyłącznie na mocy orzeczenia sądu, wydanego w postępowaniu nieprocesowym. Z wnioskiem w tym zakresie wystąpić będzie mogła zainteresowana osoba bliska. W toku postępowania sąd będzie badał interes uczestników postępowania w ujawnieniu tajemnicy lekarskiej, rzeczywistą więź osoby bliskiej ze zmarłym pacjentem, wolę zmarłego pacjenta oraz okoliczności wyrażenia sprzeciwu. Ponadto ujawnienie tajemnicy lekarskiej możliwe będzie jedynie w przypadku, gdy okaże się to niezbędne w celu dochodzenia odszkodowania lub zadośćuczynienia, z tytułu śmierci pacjenta albo potrzebne ze względu na ochronę życia lub zdrowia osoby bliskiej.
4. Ostatnią wprowadzaną zmianą jest włączenie lekarzy do katalogu podmiotów uprawnionych do wystąpienia z wnioskiem, o którym mowa powyżej (pkt 3). Innymi słowy po wejściu w życie omawianych zmian, lekarz legitymowany będzie do wystąpienia z wnioskiem w przedmiocie zgody na ujawnienie tajemnicy lekarskiej. Możliwe będzie to w sytuacji, w której poweźmie uzasadnione wątpliwości, czy osoba występująca o ujawnienie tajemnicy lekarskiej lub sprzeciwiające się jej ujawnieniu jest w istocie osobą bliską.

Udostępnianie dokumentacji medycznej po zmianach

Analogiczne rozwiązania jak w przypadku znowelizowanych zasad dotyczących sprzeciwu przy ujawnieniu tajemnicy lekarskiej po śmieci pacjenta, wprowadzane zostają także w stosunku do udostępniania dokumentacji medycznej. W tym przypadku pacjent za życia może również sprzeciwić się udostępnieniu dokumentacji medycznej po jego śmierci. Taki sprzeciw wyrazić może również inna osoba bliska, jak ma to miejsce przy ujawnieniu tajemnicy lekarskiej.

Niemniej jednak ustawodawca wprowaził pewną różnicę w stosunku do zasad obowiązujących przy ujawnianiu tajemnicy lekarskiej. W przypadku udostępnienia dokumentacji medycznej, wniosek do sądu o zbadanie zasadności żądania udostępnienia dokumentacji dla osoby bliskiej, może wystąpić nie tylko lekarz, ale każda osoba wykonująca zwód medyczny.

Przede wszystkim chronić prywatność pacjenta

Pamiętajmy, że tajemnicą lekarską objęte są najbardziej wrażliwe dane osobowe każdego człowieka. Wielu z nas w obliczu pojawiającej się choroby (mniej lub bardziej poważnej), woli zachować informacje jej dotyczące wyłącznie dla siebie. Zasadne wydaje się zatem zagwarantowanie ochrony informacji dotyczących naszego stanu zdrowia nawet po śmierci. Po wejściu w życie omawianych przepisów, pacjent będzie mógł nie tylko upoważnić konkretne osoby do uzyskiwania informacji o jego stanie zdrowia, ale także sprzeciwić się udostępnieniu tych informacji po swojej śmierci.

Adwokat Michał Gajda

Adwokat w Szczecinie