Prywatny akt oskarżenia – kiedy pokrzywdzony może samodzielnie wnieść sprawę karną do sądu?

Większość przestępstw przewidziana w Kodeksie karnym ścigana jest z urzędu, a co oznacza, że inicjatywa ich prowadzenia leży po stronie Policji lub prokuratora. Są jednak sytuacje, gdy to pokrzywdzony może samodzielnie zainicjować postępowanie karne wobec sprawców niektórych przestępstw, składając tzw. prywatny akt oskarżenia. Tego rodzaju sprawy – nazywane sprawami z oskarżenia prywatnego – dotyczą głównie naruszeń dóbr osobistych, drobnych napaści, znieważenia czy zniesławienia. W niniejszym artykule wyjaśniam, które sprawy mogą obejmować prywatny akt oskarżenia, jak to zrobić i jak wygląda dalszy przebieg postępowania.

Czym jest prywatny akt oskarżenia?

Prywatny akt oskarżenia to narzędzie przewidziane przez przepisy, które umożliwia pokrzywdzonemu samodzielne wystąpienie do sądu z żądaniem wszczęcia postępowania karnego i ukarania sprawcy przestępstwa. W takich przypadkach nie dochodzi do śledztwa ani dochodzenia prowadzonego przez organy ścigania, a ciężar zebrania dowodów oraz aktywności procesowej spoczywa na osobie pokrzywdzonej.

Taki tryb postępowania zastrzeżony jest wyłącznie dla przestępstw z oskarżenia prywatnego, wskazanych w Kodeksie karnym.

Kiedy można złożyć prywatny akt oskarżenia?

Zgodnie z art. 59 Kodeksu postępowania karnego, prywatny akt oskarżenia może być wniesiony w przypadku przestępstw ściganych z oskarżenia prywatnego, o ile ustawa wyraźnie tak stanowi. Do najczęściej spotykanych prywatnych aktów oskarżenia należą:

Prywatny akt oskarżenia za zniesławienie (art. 212 k.k.)

Zniesławienie polega na pomówieniu innej osoby (lub instytucji, grupy) o takie postępowanie lub cechy, które mogą ją poniżyć w oczach opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego np. do wykonywania zawodu czy działalności. Dotyczy to również wpisów internetowych, komentarzy w mediach, a także treści publikowanych w prasie lub telewizji.

Prywatny akt oskarżenia za zniewagę (art. 216 k.k.)

Zniewaga polega na obrażeniu drugiej osoby – słownie, gestem, pisemnie lub online. Może mieć miejsce zarówno bezpośrednio (np. podczas kłótni), jak i pośrednio (np. przez publikację obraźliwego wpisu w Internecie). Prywatny akt oskarżenia jest w takich przypadkach jedyną drogą dochodzenia sprawiedliwości, jeśli prokuratura nie podejmie sprawy z urzędu.

Prywatny akt oskarżenia za naruszenie nietykalności cielesnej (art. 217 k.k.)

To przestępstwo obejmuje fizyczne naruszenie osoby – np. popchnięcie, uderzenie, szarpnięcie – które jednak nie skutkuje obrażeniami kwalifikującymi się jako uszczerbek na zdrowiu. W takich sprawach sąd może rozpoznać sprawę tylko na wniosek pokrzywdzonego, złożony w formie prywatnego aktu oskarżenia.

Prywatny akt oskarżenia za lekki uszczerbek na zdrowiu (art. 157 § 2 i 3 k.k.)

Jeśli dojdzie do naruszenia czynności ciała lub rozstroju zdrowia trwającego nie dłużej niż 7 dni (np. siniaki, zadrapania, powierzchowne rany), sprawca może być pociągnięty do odpowiedzialności tylko na podstawie prywatnego aktu oskarżenia. Tego typu sprawy często dotyczą konfliktów osobistych, rodzinnych lub sąsiedzkich.

Prywatny akt oskarżenia za pomówienie i zniewagę w Internecie lub mediach

Publiczne pomówienie lub znieważenie – np. w mediach społecznościowych, na forach dyskusyjnych czy w komentarzach pod artykułami – może stanowić podstawę prywatnego aktu oskarżenia. Niezależnie od zasięgu publikacji, każda osoba pokrzywdzona ma prawo bronić swojego dobrego imienia przed sądem karnym.

Pamiętaj: jeżeli przestępstwo zostało popełnione w związku z pełnieniem funkcji publicznej przez pokrzywdzonego (np. urzędnika, funkcjonariusza), może ono zostać zakwalifikowane jako przestępstwo ścigane z urzędu.

Jak wnieść prywatny akt oskarżenia?

Wniesienie sprawy z oskarżenia prywatnego wymaga sporządzenia pisma procesowego zawierającego konkretne elementy:

1. Dane pokrzywdzonego (oskarżyciela prywatnego) i osoby oskarżonej.
2. Opis czynu: wskazanie kiedy, gdzie i w jakich okolicznościach doszło do przestępstwa.
3. Wskazanie przepisów karnych, które miały zostać naruszone.
4. Wskazanie dowodów na poparcie aktu oskarżenia (dane świadków, dowody rzeczowe, screeny wiadomości, postów, nagrania, treści wiadomości, zdjęcia itp.)
5. Wniosek o ukaranie oskarżonego.
6. Podpis i opcjonalnie załączniki.

Pismo należy złożyć bezpośrednio do sądu rejonowego właściwego dla miejsca popełnienia przestępstwa. Opłata od prywatnego aktu oskarżenia wynosi obecnie 300 zł (art. 621 § 1 k.p.k.).

Czy jest przymus adwokacki do złożenia prywatnego aktu oskarżenia?

W sprawach z oskarżenia prywatnego pokrzywdzony działa jako oskarżyciel prywatny i formalnie nie musi korzystać z pomocy profesjonalnego pełnomocnika, ale w praktyce wsparcie adwokata znacząco zwiększa skuteczność postępowania. Dotyczy to zwłaszcza prawidłowego zebrania i zabezpieczenia dowodów, reagowania na działania obrony oraz poprawnego reprezentowania interesu pokrzywdzonego w trakcie rozprawy.

Musimy pamiętać, że w sprawach z oskarżenia prywatnego to pokrzywdzony jest oskarżycielem, czyli pełni rolę quasi prokuratora. Skoro w sprawie nie ma prokuratura to wszystkie jego obowiązki przejmuje właśnie pokrzywdzony. W tego typu sprawach, kiedy pokrzywdzony nie ma wsparcia państwowego organu ściągania, na każdym etapie może dojść do negatywnych konsekwencji wynikających z nieznajomości przepisów prawa przez pokrzywdzonego.

Jak przebiega postępowanie w sprawie z prywatnego oskarżenia?

Po wniesieniu prywatnego aktu oskarżenia sąd:

1. Wstępnie bada pismo pod kątem formalnym – czy spełnia wymogi, czy jest opłacone i czy mieści się w granicach oskarżenia prywatnego.
2. Wyznacza obowiązkowe posiedzenie pojednawcze;w przypadku niestawiennictwa pokrzywdzonego sprawa jest umarzana.
3. Wyznacza termin rozprawy, informując strony.
4. Przeprowadza postępowanie dowodowe, w którym inicjatywa leży po stronie oskarżyciela prywatnego.
5. Wydaje wyrok, który może kończyć się:
   • skazaniem oskarżonego,
   • uniewinnieniem,
   • umorzeniem postępowania (np. z powodu cofnięcia oskarżenia).

Sąd może także, w niektórych przypadkach, przekazać sprawę prokuratorowi do prowadzenia danego postępowania z urzędu jeżeli uzna, że dama sytuacja tego wymaga. Warto w tym miejscu dodać również, że prokuratura może każdą sprawę objąć ściganiem z urzędu, dlatego niekiedy warto przed skierowaniem prywatnego aktu oskarżenia, skierować wniosek w tym przedmiocie do właściwej prokuratury.

Czy można wycofać prywatny akt oskarżenia?

Tak. Oskarżyciel prywatny ma prawo cofnąć prywatny akt oskarżenia w każdej chwili aż do rozpoczęcia przewodu sądowego (czyli do czasu otwarcia rozprawy głównej). Po tym czasie cofnięcie możliwe jest wyłącznie za zgodą oskarżonego. Warto pamiętać, że nieuzasadnione oskarżenia mogą skutkować obciążeniem kosztami postępowania lub – w skrajnych przypadkach – odpowiedzialnością za fałszywe oskarżenie (przestępstwo z art. 234 k.k.).

Kiedy warto złożyć prywatny akt oskarżenia?

Sprawy z oskarżenia prywatnego stanowią ważny instrument ochrony dóbr osobistych, zwłaszcza w sytuacjach, gdy prokuratura nie podejmuje działań z urzędu. Prywatny akt oskarżenia daje realną szansę na wymierzenie sprawiedliwości – o ile zostanie poprawnie przygotowany, poparty dowodami i właściwie poprowadzony przed sądem.

Jeśli zostałeś znieważony, zniesławiony lub naruszono Twoją nietykalność cielesną – masz prawo samodzielnie dochodzić sprawiedliwości w sądzie karnym. W takich sprawach warto jednak działać profesjonalnie i korzystać z pomocy adwokata, który zadba o Twoje interesy procesowe na każdym etapie postępowania.

W jakim terminie należy złożyć prywatny akt oskarżenia?

Zgodnie z art. 101 § 1 pkt 3 Kodeksu karnego, przedawnienie karalności przestępstw ściganych z oskarżenia prywatnego następuje po upływie roku od dnia, w którym osoba pokrzywdzona dowiedziała się o osobie sprawcy, ale nie później niż 3 lata od chwili popełnienia czynu. Oznacza to, że:

• Prywatny akt oskarżenia należy wnieść w ciągu roku od uzyskania informacji o sprawcy przestępstwa.
• Jeżeli pokrzywdzony nie dowie się, kto był sprawcą, możliwość wniesienia aktu oskarżenia wygasa bezwzględnie po 3 latach od popełnienia czynu.

W praktyce, im szybciej nastąpi złożenie aktu oskarżenia, tym większa szansa na skuteczne zgromadzenie dowodów i poprowadzenie sprawy przed sądem.

Szukasz pomocy adwokata w przygotowaniu prywatnego aktu oskarżenia?
Chcesz wiedzieć, czy Twoja sprawa kwalifikuje się do postępowania z oskarżenia prywatnego?
Zapraszam do kontaktu z Kancelarią – udzielamy wsparcia prawnego na każdym etapie postępowania karnego.

adwokat Michał Gajda

Adwokat Szczecin Adwokat Warszawa