Dziś temat wcześniej niespotykany na moim blogu. Do przygotowania tego artykułu skłoniła mnie moja wczorajsza wypowiedź jaką miałem przyjemność udzielić dla Wydarzeń stacji Polsat. Zostałem poproszony o udzielenie komentarza na temat nowelizacji Kodeksu karnego, a dokładnie nowej definicji przestępstwa „gwałtu”, czy dokładnie „zgwałcenia”, która wchodzi w życie za około 3 tygodnie.
13 lutego 2025 roku w polskim Kodeksie karnym zacznie obowiązywać znowelizowany art. 197, który zmienia dotychczasowe rozumienie przestępstwa zgwałcenia. Wprowadzone zmiany mają na celu lepsze dostosowanie przepisów do postulowanej potrzeby rozszerzenia ochrony ofiar przemocy seksualnej oraz jej współczesnych standardów w prawie międzynarodowym.
Zgodnie z nowym brzmieniem art. 197 § 1, zgwałceniem będzie nie tylko przypadek, w którym do obcowania płciowego dochodzi na skutek zastosowania przez sprawcę przemocy, groźby bezprawnej, czy podstępu, ale również innych metod, jeżeli do stosunku dochodzi mimo braku zgody ofiary. To właśnie rozszerzenie przepisu o „brak zgody ofiary” jest rewolucyjny dla postrzegania zakresu pojęcia zgwałcenia. Kluczowym elementem tej zmiany jest usunięcie konieczności wykazania użycia przemocy, groźby bezprawnej lub podstępu – brak zgody staje się samodzielnym i wystarczającym kryterium do uznania czynu za przestępstwo.
W swojej praktyce wielokrotnie słyszałem jak ofiary gwałtów tłumaczyły, że z uwagi na np. paraliż strachem, nie były w stanie się bronić, krzyczeć, czy w ogóle wydobyć z siebie słowa. W praktyce sądowej niekiedy taka bierna postawa pokrzywdzonego uznawana była za przejaw milczącej zgody.
Nowa regulacja akcentuję postulowaną zasadę, że zgoda na kontakty intymne musi być świadoma, dobrowolna i jednoznaczna. Tym samym każda sytuacja, w której druga osoba nie wyraża zgody – niezależnie od sposobu, w jaki brak tej zgody zostaje wykorzystany – może prowadzić do odpowiedzialności karnej.
Nowelizacja art. 197 Kodeksu karnego to istotny krok w stronę lepszego zabezpieczenia praw ofiar przestępstw seksualnych. Wprowadzenie pojęcia braku zgody jako kluczowego elementu przestępstwa zgwałcenia:
Zmiany w przepisach będą miały istotny wpływ zarówno na ofiary przestępstw, jak i na organy ścigania oraz wymiar sprawiedliwości. W praktyce:
Podsumowując, nowelizacja art. 197 Kodeksu karnego to przełom w polskim prawodawstwie dotyczącym ochrony wolności seksualnej. Wprowadzenie pojęcia braku zgody jako podstawy przestępstwa zgwałcenia stanowi istotne wsparcie dla ofiar i wysyła jasny sygnał, że naruszanie autonomii w sferze intymnej nie będzie tolerowane. Nowe przepisy, choć wymagają odpowiedniego wdrożenia i edukacji społecznej, stanowią krok w stronę bardziej sprawiedliwego i skutecznego systemu prawnego.