Definicja „zgwałcenia” – nowe znaczenie w polskim prawie karnym

Dziś temat wcześniej niespotykany na moim blogu. Do przygotowania tego artykułu skłoniła mnie moja wczorajsza wypowiedź jaką miałem przyjemność udzielić dla Wydarzeń stacji Polsat. Zostałem poproszony o udzielenie komentarza na temat nowelizacji Kodeksu karnego, a dokładnie nowej definicji przestępstwa „gwałtu”, czy dokładnie „zgwałcenia”, która wchodzi w życie za około 3 tygodnie.

Przestępstwo zgwałcenia – nowelizacja KK 2025

13 lutego 2025 roku w polskim Kodeksie karnym zacznie obowiązywać znowelizowany art. 197, który zmienia dotychczasowe rozumienie przestępstwa zgwałcenia. Wprowadzone zmiany mają na celu lepsze dostosowanie przepisów do postulowanej potrzeby rozszerzenia ochrony ofiar przemocy seksualnej oraz jej współczesnych standardów w prawie międzynarodowym.

Jaka jest nowa definicja zgwałcenia?

Zgodnie z nowym brzmieniem art. 197 § 1, zgwałceniem będzie nie tylko przypadek, w którym do obcowania płciowego dochodzi na skutek zastosowania przez sprawcę przemocy, groźby bezprawnej, czy podstępu, ale również innych metod, jeżeli do stosunku dochodzi mimo braku zgody ofiary. To właśnie rozszerzenie przepisu o „brak zgody ofiary” jest rewolucyjny dla postrzegania zakresu  pojęcia zgwałcenia. Kluczowym elementem tej zmiany jest usunięcie konieczności wykazania użycia przemocy, groźby bezprawnej lub podstępu – brak zgody staje się samodzielnym i wystarczającym kryterium do uznania czynu za przestępstwo.

W swojej praktyce wielokrotnie słyszałem jak ofiary gwałtów tłumaczyły, że z uwagi na np. paraliż strachem, nie były w stanie się bronić, krzyczeć, czy w ogóle wydobyć z siebie słowa. W praktyce sądowej niekiedy taka bierna postawa pokrzywdzonego uznawana była za przejaw milczącej zgody.

Nowa regulacja akcentuję postulowaną zasadę, że zgoda na kontakty intymne musi być świadoma, dobrowolna i jednoznaczna. Tym samym każda sytuacja, w której druga osoba nie wyraża zgody – niezależnie od sposobu, w jaki brak tej zgody zostaje wykorzystany – może prowadzić do odpowiedzialności karnej.

Znaczenie nowelizacji kodeksu karnego

Nowelizacja art. 197 Kodeksu karnego to istotny krok w stronę lepszego zabezpieczenia praw ofiar przestępstw seksualnych. Wprowadzenie pojęcia braku zgody jako kluczowego elementu przestępstwa zgwałcenia:

  • Podkreśla autonomię jednostki – każda osoba ma prawo samodzielnie decydować o swoim życiu intymnym, a naruszenie tej autonomii będzie stanowczo ścigane przez prawo.
  • Wzmacnia ochronę prawną ofiar – zmiana eliminuje dotychczasowe trudności związane z koniecznością dowodzenia stosowania przemocy, groźby lub podstępu, albo aktywnego sprzeciwu ofiary,  co często było barierą w skutecznym dochodzeniu sprawiedliwości.
  • Dostosowuje polskie przepisy do międzynarodowych standardów – nowa definicja zgwałcenia wpisuje się w globalny trend ochrony wolności seksualnej, w tym w standardy wynikające z międzynarodowych konwencji.

Co oznacza nowelizacja KK w praktyce?

Zmiany w przepisach będą miały istotny wpływ zarówno na ofiary przestępstw, jak i na organy ścigania oraz wymiar sprawiedliwości. W praktyce:

  1. Dla ofiar: Nowe przepisy ułatwią zgłaszanie przestępstw na tle seksualnym, ponieważ brak zgody będzie jednoznacznym i głównym kryterium oceny sytuacji.
  2. Dla sprawców: Rozszerzenie definicji zgwałcenia oznacza większą odpowiedzialność prawną za naruszanie cudzej wolności seksualnej, także w sytuacjach, które wcześniej mogły być trudne do zakwalifikowania jako przestępstwo.
  3. Dla wymiaru sprawiedliwości: Organy ścigania będą zobowiązane do wnikliwszej analizy okoliczności sprawy, uwzględniając brak zgody oraz inne okoliczności ograniczające zdolność ofiary do jej wyrażenia.

Podsumowując, nowelizacja art. 197 Kodeksu karnego to przełom w polskim prawodawstwie dotyczącym ochrony wolności seksualnej. Wprowadzenie pojęcia braku zgody jako podstawy przestępstwa zgwałcenia stanowi istotne wsparcie dla ofiar i wysyła jasny sygnał, że naruszanie autonomii w sferze intymnej nie będzie tolerowane. Nowe przepisy, choć wymagają odpowiedniego wdrożenia i edukacji społecznej, stanowią krok w stronę bardziej sprawiedliwego i skutecznego systemu prawnego.

Michał Gajda

Michał GajdaAdw. Michał Gajda, absolwent Uniwersytetu Szczecińskiego, Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego oraz Uniwersytetu Jagiellońskiego. Ukończył studia podyplomowe z prawa medycznego oraz prawa karnego skarbowego i gospodarczego. W swojej codziennej praktyce zajmuje się obroną w sprawach karnych, w tym o przestępstwa typowo kryminalne, przestępstwa gospodarcze i skarbowe, a także prowadzi obronę lekarzy w sprawach o w tym tzw. błędy medyczne. Jako specjalista od prawa medycznego, reprezentuje podmioty lecznicze z całej Polski, prowadzi szkolenia dla medyków, jest wykładowcą Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego, a także uczestniczy w pracach Rady Ekspertów Parlamentarnego Zespołu ds. Medycyny Estetycznej.

Zobacz również inne wpisy

Skontaktuj się z Nami!