Alimenty w trakcie rozwodu

Zabezpieczenie kosztów utrzymania rodziny a alimenty

Cechą charakterystyczną, właściwie wszystkich postępowań prowadzonych przed sądem, jest ich wydłużone trwanie oraz trudny do przewidzenia termin ich zakończenia. W odniesieniu do postępowań rozwodowych dzieje się tak szczególnie wtedy, gdy strony żądają orzeczenia rozwodu z winy jednego lub obu małżonków. W obliczu świadomości długiego trwania postępowania, pojawia się więc pytanie: „z czego ma utrzymać rodzinę niepracujący rodzic w trakcie sprawy o rozwód?”. W tym artykule zajmiemy się zatem problemem, jakim są alimenty w trakcie rozwodu.

Na kim ciąży obowiązek alimentacyjny w trakcie trwania małżeństwa i rozwodu?

Ustawodawca, świadomy przewlekłości postępowań, chcąc zapewnić dalsze prawidłowe funkcjonowanie rodziny, wprowadził do polskiego systemu prawnego możliwość zabezpieczenia roszczenia na czas trwania postępowania. Zabezpieczenia można żądać w każdej sprawie cywilnej, jednak nas interesuje zabezpieczenie w trakcie rozwodu. Wspomniane zabezpieczenie ma przede wszystkim pozwolić członkom rodziny, powstałej wskutek zawarcia związku małżeńskiego, zaspokoić ich usprawiedliwione potrzeby do czasu zakończenia sprawy o rozwód. Polega to przede wszystkim na dostarczaniu środków finansowych przez drugiego z małżonków w okresie trwania postępowania. Obowiązek świadczenia pomocy wynika wprost z art. 27 k.r.i.o., zgodnie z którym oboje małżonkowie zobowiązani są, każdy według swoich sił i możliwości majątkowych i zarobkowych, przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli. Zadośćuczynienie temu obowiązkowi może polegać także, w całości lub w części, na osobistych staraniach o wychowanie dzieci i na pracy we wspólnym gospodarstwie domowym. Przyjmuje się więc, że rodzic, który sprawuje bieżącą pieczę nad dzieckiem bądź dziećmi, realizuje w ten sposób ustawowy obowiązek przyczyniania się do zaspokojenia ich potrzeb. Tym samym obowiązki małżonków, chociaż są równe, to nie zawsze jednak tożsame.

W jaki sposób otrzymać zabezpieczenie?

Wniosek w przedmiocie zabezpieczenia kosztów utrzymania rodziny złożony może zostać zarówno w pozwie o rozwód, jak i w odrębnym piśmie procesowym składanym w toku postępowania. We wniosku należy wskazać żądaną kwotę oraz uprawdopodobnić okoliczności ją uzasadniające. Co ważne, uprawdopodobnienie, w przeciwieństwie do udowodnienia, jest środkiem zastępczym, nie dającym pewności, lecz tylko prawdopodobieństwo pewnego faktu. W sytuacji uprawdopodobnienia Sąd dokonuje więc jedynie pobieżnej analizy materiału dowodowego, a czynione w ten sposób ustalenia nie podlegają formalizmowi przewidzianemu dla czynności dowodowych. Prościej rzecz ujmując – w przypadku zabezpieczenia nie jest wymagane udowodnienie potrzebnych okoliczności (jak jest to w przypadku wydania wyroku), a jedynie wykazanie różnymi środkami, że są one „bardzo prawdopodobne”. W praktyce obowiązek uprawdopodobnienia w przypadku wniosku o zabezpieczenie na czas trwania sprawy o rozwód dotyczyć będzie kosztów, jakie ponosi małżonek w celu utrzymania rodziny. Aby sprostać temu obowiązkowi, wystarczające jest przedłożenie np. kopii rachunków czy potwierdzeń przelewów. W ten sposób wnioskodawca uprawdopodobni, że koszty takie faktycznie ponosi.

 Jak długo trzeba czekać na zabezpieczenie?

Odpowiedź na to pytanie nie jest łatwa. Inaczej wygląda sprawa oczekiwania na rozpoznanie wniosku w teorii (zgodnie z przepisami), a inaczej w praktyce. W myśl art. 737 k.p.c. Sąd bezzwłocznie rozpoznaje wniosek, nie później jednak niż w terminie tygodnia od jego wpływu. Niestety, jako że jest to jedynie termin instrukcyjny, to nie wiąże on Sądu. Tym niemniej, kierując się fundamentalną zasadą stanowiącą podstawową przesłankę wszystkich rozstrzygnięć, którą jest tzw. dobro dziecka, Sąd winien możliwie szybko wydać w sprawie postanowienie. Jednak czas oczekiwania na to rozstrzygnięcie jest inny nie tylko w kontekście różnych sądów, ale nawet w ramach jednego wydziału i zależy od obłożenia sprawami konkretnego sędziego. Pomocne w tym przypadku okazują się jedynie wnioski/prośby o przyspieszenie rozpoznania sprawy z uwagi na dobro dziecka. Na wydane postanowienie Sądu stronom przysługuje zażalenie, które wnosi się w terminie 7 dni licząc od dnia jego doręczenia. Jednakże, w przypadku zasądzenia kwoty, niezależnie od faktu zaskarżenia orzeczenia, strona obowiązana musi ją uiszczać już od chwili wydania postanowienia, aż do czasu ewentualnej zmiany jego treści bądź do wydania prawomocnego wyroku rozwodowego. Innymi słowy, takie zabezpieczenie staje się skuteczne od chwili wydania, niezależnie od jego dalszych losów – zaskarżenia przez jedną lub drugą stronę oraz późniejszej jego zmiany.

Koszty utrzymania rodziny a alimenty

Przyjmuje się, że obowiązek alimentacyjny wynika, co do zasady, ze stosunku pokrewieństwa. Istnieje bowiem również możliwość ubiegania się o zasądzenie alimentów od byłego małżonka. Kwestie dotyczące alimentów regulują przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Wynika z nich przede wszystkim obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby również środków wychowania. Może jednak dojść do sytuacji, w której wykonanie obowiązku alimentacyjnego, w określonych sytuacjach, polegać będzie w całości lub w części na osobistych staraniach o utrzymanie lub o wychowanie uprawnionego. Najczęściej odnosi się to do rodzica, pod opieką którego pozostaje dziecko lub dzieci. Tym niemniej, jak stanowi treść art. 133 § 1 k.r.i.o., rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania.

Możliwość żądania zasądzenia alimentów na rzecz dziecka nie jest więc uzależniona od relacji zachodzącej między rodzicami, co stanowi jeden z elementów różnicujących w stosunku do omawianego zabezpieczenia kosztów utrzymania rodziny. Obowiązek zaspokajania potrzeb rodziny związany jest bowiem ściśle z małżeństwem, którego zawarcie powoduje powstanie tego obowiązku trwającego aż do ustania małżeństwa. Jego celem jest uzyskanie od obojga małżonków środków materialnych do zapewnienia prawidłowego funkcjonowania rodziny jako całości, a również zaspokojenia uzasadnionych potrzeb jej poszczególnych członków, przy zachowaniu zasady równej stopy życiowej. Zasada ta oznacza, że dziecko ma prawo do życia na poziomie i standardzie co najmniej takim jak jego rodzice i to zarówno wtedy, gdy żyją z dzieckiem wspólnie, jak i wtedy, gdy rodzice żyją z dzieckiem oddzielnie. Zastosowanie ma ona również do małżonków i „winna wówczas oznaczać tylko podobny stan zaspokojenia potrzeb konsumpcyjnych obojga małżonków, nie zaś rozszerzanie katalogu potrzeb usprawiedliwionych w miarę wzrostu tylko możliwości majątkowych i zarobkowych zobowiązanego, bez zwiększania po jego stronie poziomu konsumpcji”[1].

Obowiązek alimentacyjny służy zapewnieniu środków utrzymania konkretnej uprawnionej osobie od określonego zobowiązanego podmiotu, zaś obowiązek wyrażony w art. 27 k.r.i.o. służy uzyskaniu od obojga małżonków środków do zapewnienia prawidłowego funkcjonowania rodziny rozumianej jako całość, z uwzględnieniem zaspokojenia potrzeb poszczególnych jej członków.

apl. adw. Natalia Gruszczyńska

Kancelaria Adwokacka w Szczecinie

[1] A. Szlęzak, Zasada równej stopy życiowej w prawie rodzinnym, „Ruch prawniczy, ekonomiczny i socjologiczny” 1985, zeszyt 1, s. 41.